اسپاسم عضلانی یا گرفتگی عضلات چیست؟ | انواع + علت و درمان

چکیده مطلب

شاید برای خیلی از ما پیش آمده باشد که دچار گرفتگی عضلانی یا اسپاسم (Spasm) شده باشیم. این گرفتگی ها در اغلب موارد به طور خود به خود و یا پس از انجام اقدامات خود درمانی برطرف می شوند ولی در برخی موارد مدت زمان بیشتری باقی می مانند و یا با درد زیادی همراه می شوند که آزار دهنده می باشد.
به نظر شما چه چیزی باعث ایجاد این حالت می شود؟ آیا بروز این گرفتگی ها نگران کننده است؟ چگونه می توان علت آن را تشخیص داد و روش های درمان آن کدام اند؟
آیا می توان از بروز این عارضه پیشگیری کرد؟
در این مقاله به پاسخ تمام این سوالات و سایر سوالات احتمالی شما عزیزان پرداخته ایم. پس با دکتر محمدعلی اخوت پور، متخصص ارتوپدی همراه باشید.

گرفتگی و یا اسپاسم عضلانی چیست؟

گرفتگی یا اسپاسم عضلانی شامل انقباض و سفت شدن غیر ارادی عضلات می باشد که ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد و به مدت چند دقیقه تا چند ساعت باقی بماند. گرفتگی های عضلانی می توانند در هر عضله ای از بدن رخ دهند و معمولا به صورت توده ای سفت دیده و یا احساس می شوند.

علائم اسپاسم عضلانی

گرفتگی و اسپاسم عضلانی می تواند با درد و ناراحتی و در برخی موارد احساس و مشاهده یک توده سفت از بافت عضلانی در زیر پوست ناحیه دردناک، همراه باشد.

تشخیص علت گرفتگی عضلانی

اغلب گرفتگی های عضلانی جدی نبوده و زود برطرف می شوند، اما در مواردی که این اسپاسم ها و گرفتگی ها به طور مکرر رخ دهند و یا با درد زیاد همراه باشند، مراجعه به پزشک جهت بررسی علت ایجاد آن ها ضروری می باشد. روش های تشخیص علل ایجاد این عارضه عبارتند از:

1. معاینه فیزیکی

   پزشک پس از پرسش سوالاتی درباره سابقه ابتلا به بیماری ها و داروهایی که مصرف می کنید و همچنین زمان هایی که دچار این عارضه می شوید، اقدام به معاینه فیزیکی عضلات، بررسی وضعیت آن ها و ارزیابی میزان قدرت و ضعف ماهیچه ها می نماید.

2. آزمایش خون

   انجام آزمایش خون می تواند اطلاعاتی را درباره وجود برخی بیماری ها مانند اختلالات تیروئید و یا کمبود برخی مواد معدنی مانند کلسیم و منیزبم را که می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند، ارائه دهد.

3. آزمایش هدایت عصبی و الکترومیوگرافی (نوار عصب و عضله)

   این آزمایش با هدف بررسی پاسخ عضله و عصب به تکانه های الکتریکی که به آن ها وارد می شود و در واقع ارزیابی فعالیت های الکتریکی آن ها می پردازد.

4. تصویر برداری ام آر آی

   استفاده از این نوع تصویر برداری ممکن است در برخی موارد توصیه شود تا بررسی بافت های نرم بدن مانند عضلات با دقت بیشتری صورت گیرد.

روش های درمان گرفتگی عضلانی

متخصص ارتوپدی بسته به علت ایجاد این عارضه و همچنین شدت آن و با در نظر گرفتن شرایط بیمار، ممکن است هر یک از راه های درمانی زیر را تجویز نماید:

1. درمان های اولیه

   اغلب گرفتگی های عضلانی نیاز به مراجعه به پزشک ندارند و با انجام اقدامات خود درمانی ساده زیر قابل برطرف کردن هستند:

   • انجام تمرینات کششی

     انجام تمرینات کششی ساده می تواند به بهبود این عارضه کمک کند.

   • استفاده از کمپرس گرم

     قرار دادن کمپرس گرم بر روی عضله منقبض شده، موجب کاهش تنش و شل شدن آن می شود. قرار دادن کمپرس گرم به مدت 10 تا 20 دقیقه بر روی عضله، در فواصل زمانی 2 ساعته می تواند به رفع اسپاسم و گرفتگی آن کمک کند.

   • مصرف دارو

     در صورتی که گرفتگی عضلانی با مقداری درد و ناراحتی همراه باشد، مصرف داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن می توانند به تسکین درد کمک کنند.
     در مواقعی پزشک معالج ممکن است مصرف داروهایی مانند سیکلوبنزاپرین (فلکسریل)، اورفنادرین (نورفلکس) و باکلوفن (لیورسال) را که داروهای شل کننده عضلانی می باشند را توصیه کند.

2. تزریق درمانی

   انجام تزریقات زیر از جمله روش های موثر در بهبود این عارضه می باشند:

   • تزریق بوتاکس

     تزریق سم بوتولینیوم (بوتاکس) می تواند در رفع اسپاسم های عضلانی نقش بسیار موثری داشته باشد و تاثیر آن تا حدود 7 ماه و یا بیشتر نیز ماندگار باشد و پس از آن در صورت تایید پزشک معالج، می توان مجددا نسبت به انجام این تزریق اقدام نمود.

   • اوزن تراپی

     اوزون تراپی یا تزریق اوزون در متلاشی شدن اسید لاکتیک عضلات نقش داشته و موجب بالا رفتن سرعت رشد عضلات می شود و علاوه بر این موجب افزایش میزان جذب ویتامین ها و مواد معدنی و بهبود گردش خون می شود.

3. فیزیوتراپی

   گاهی ممکن است بیمار برای درمان گرفتگی و اسپاسم عضلانی خود به مراکز فیزیوتراپی ارجاع داده شود که در این موارد فیزیوتراپیست ها با در نظر گرفتن شرایط بیمار و نیاز او، روش درمانی مناسب را برای او در نظر می گیرند. برخی از این روش های درمانی عبارتند از:

   • تمرین درمانی

     فیزیوتراپیست بسته به سن و شرایط جسمی بیمار، تمرینات ورزشی مناسب را برای افزایش کشش و قدرت عضلات او انتخاب کرده و آن ها را به بیمار آموزش می دهد. این تمرینات نه تنها به بهبود این عارضه کمک می کنند، بلکه از اتفاق افتادن آن در آینده نیز پیشگیری می کنند.

   • ماساژ درمانی

     ماساژ دادن عضلات بدن شامل ورز دادن و اعمال فشارهای کنترل شده ای توسط دست فیزیوتراپیست می باشد. انجام این کار به بهبود گردش خون، برداشتن تنش از عضلات و در نتیجه شل شدن آن ها کمک می کند و موجب رفع اسپاسم و گرفتگی آن ها می شود.

   • اولتراسوند تراپی

     اولتراسوند تراپی در فیزیوتراپی روشی است که با اعمال انرژی مکانیکی به بافت های نرم بدن مانند عضلات باعث ایجاد گرمای عمقی در آن ها می شود. از مزایای این گرما علاوه بر کمک به شل شدن عضلات می توان به بهبود گردش خون که موجب رساندن مقدار زیادی اکسیژن و مواد مغذی به عضله می شود، اشاره کرد.

   • تحریک الکتریکی عصب TENS

     یکی از پر کاربرد ترین روش های الکتروتراپی، تحریک الکتریکی عصب با استفاده از دستگاه تنس می باشد. در این روش با قرار دادن الکترودهایی بر روی ناحیه تحت درمان، پالس های الکتریکی را به آن ناحیه اعمال می کنند. این پالس های الکتریکی با ایجاد اختلال در مکانیسم انتقال درد از عصب به مغز به تسکین درد کمک می کنند. علاوه بر این از این روش موثر در کمک به بهبود گرفتگی و اسپاسم عضلانی استفاده می شود.

   • لیزر سرد

     لیزر سرد یکی دیگر از روش های فیزیوتراپی می باشد که برای درمان گرفتگی عضلات مورد استفاده قرار داده می شود. در این روش پرتو های لیزر با توان کم به عضلات آسیب دیده تابانده می شوند. بافت ها و سلول های بدن توانایی بالایی برای جذب این پرتوها دارند و با استفاده از آن ها اقدام به ترمیم خود می نمایند. از مزایای این روش می توان به افزایش گردش خون، تسکین درد و رفع گرفتگی و اسپاسم های عضلانی اشاره کرد.

چرا اسپاسم عضلانی ایجاد می شود؟

این عارضه ممکن است تحت تاثیر موارد زیر رخ دهد:

1. کم آبی بدن

   یکی از علل گرفتگی عضلات، کم آبی بدن می باشد. ورزش و هوای گرم از مواردی هستند که موجب تعریق و از دست رفتن آب بدن می شوند، به همین دلیل می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند.

2. نشستن یا ایستادن طولانی مدت

   عدم تحرک، نشستن و یا ایستادن طولانی مدت موجب می شوند که ماهیچه ها برای مدت طولانی در یک وضعیت باقی بمانند و این امر منجر به گرفتگی عضلات می شود.

3. استفاده بیش از حد از عضلات

   استفاده بیش از حد از عضلات به طور مثال هنگام انجام فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری طولانی مدت، انجام تمرینات ورزشی شدید و یا افزایش ناگهانی شدت و نوع برنامه ورزشی می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند. در این شرایط گرفتگی عضلات را می توان پاسخ عضله به تحریک بیش از حد اعصابی که از مغز و نخاع به سمت عضله حرکت می کنند، دانست.

4. کمبود مواد معدنی

   الکترولیت ها و سایر مواد معدنی برای حفظ تعادل بدن و پیشگیری از گرفتگی و اسپاسم های عضلانی ضروری هستند. در برخی موارد کمبود مواد مغذی مانند منیزیم، کلسیم، سدیم یا پتاسیم می تواند موجب ایجاد این عارضه شود. به همین دلیل توصیه می شود که به رژیم غذایی خود توجه ویژه ای داشته باشید و مواد غذایی مانند موز، آجیل، سیب زمینی، اسفناج و ماست که سرشار از این مواد معدنی هستند را در برنامه غذایی خود بگنجانید.

5. نقص در خونرسانی

   درصورتی که خونرسانی به اندام ها و عضلات بدن بر اثر مواردی مانند تنگ شدن عروق خونی، به طور ناکافی صورت گیرد، می تواند با عوارضی مانند گرفتگی و اسپاسم های عضلانی همراه باشد.

6. برخی بیماری ها

   بیماری هایی مانند اختلالات تیروئید، تصلب شرائین، عفونت های مزمن، بیماری های کبدی، تنگی کانال نخاع و تحریک ریشه های عصبی در کمر می توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند.

زمان مراجعه به پزشک

گرفتگی های عضلانی معمولا مشکل جدی در نظر گرفته نمی شوند و با استفاده از درمان های اولیه ساده بهبود می یابند و نیاز به مراقبت های جدی پزشکی ندارند. اما در مواردی که علائم زیر را مشاهده نمودید، توصیه می شود که به پزشک مراجعه نمایید:

1. اگر احساس درد و ناراحتی شدید در عضله داشته باشید.
2. در مواردی که تورم و یا تغییراتی در پوست مانند قرمز شدن آن را مشاهده کنید.
3. اگر احساس ضعف عضلانی داشته باشید.
4. در صورتی که گرفتگی و اسپاسم عضلانی به طور مرتب تکرار شود.
5. در مواردی که پس از انجام مراقبت های اولیه، بهبودی حاصل نشود.
6. زمانی که دلیل واضحی برای ایجاد این عارضه وجود نداشته باشد.

چه کسانی بیشتر دچار اسپاسم عضلانی می شوند؟

افراد زیر بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند:

1. افراد مسن

   با بالا رفتن سن، بافت های عضلانی بدن تحلیل می روند، به همین دلیل بافت عضلانی باقی مانده در افراد مسن به راحتی تحت فشار قرار می گیرد و دچار گرفتگی می شود.

2. ورزشکاران

   ورزشکارانی که در هوای گرم ورزش می کنند به دلیل تعریق زیاد و از دست دادن مقدار زیادی از آب بدن، دچار گرفتگی عضلات می شوند.

3. مادران باردار

   گرفتگی های عضلانی در دوران بارداری بسیار شایع می باشد.

4. افراد مبتلا به برخی بیماری ها

   افرادی که به بیماری هایی مانند دیابت و یا اختلالات عصبی، کبدی و تیروئیدی مبتلا هستند، بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند.

5. سایر افراد

   افراد چاق، افرادی که بدنشان تحمل فشاری که به آن وارد می شود را ندارد، افرادی که برخی داروهای خاص را مصرف می کنند، افرادی که در فعالیت های بدنی شدیدی فعالیت داشته اند و همچنین نوجوانان ممکن است دچار گرفتگی عضلانی شوند.

راه های پیشگیری از اسپاسم و گرفتگی عضلانی

با استفاده از اقدامات زیر می توانید از ابتلا به این عارضه پیشگیری نمایید:

1. انجام تمرینات کششی پیش از شروع ورزش و در واقع گرم و سرد کردن بدن قبل از شروع فعالیت های ورزشی، نقش بسیار موثری در پیشگیری از ایجاد این عارضه دارد.
2. نوشیدن مقادیر کافی آب قبل، حین و پس از انجام فعالیت های فیزیکی توصیه می شود.
3. پیشنهاد می شود که الکترولیت های از دست رفته بدن به ویژه سدیم و پتاسیم را با مصرف مکمل های آن ها و یا غذاهایی که حاوی آن ها می باشند، جایگزین کنید.
4. مصرف مکمل های سدیم و پتاسیم به پیشگیری از گرفتگی عضلانی در دوران بارداری کمک می کند.
5. از خستگی بیش از حد بدن و عضلات ناشی از فعالیت های فیزیکی به ویژه در آب و هوای گرم اجتناب کنید.

سوالات متداول

1. گرفتگی و اسپاسم عضلانی بیشتر در کدام عضلات رخ می دهند؟

   اغلب گرفتگی های عضلانی در عضلات ساق پا ایجاد می شوند.

2. ورزش در هوای گرم چه تاثیری بر گرفتگی عضلات دارد؟

   ورزش در هوای گرم موجب تعریق زیاد بدن و از دست دادن آب و املاح زیادی می شود و به این ترتیب بر عضلات و ایجاد اسپاسم در آن ها تاثیر می گذارد.

3. دلیل عمده گرفتگی و اسپاسم عضلانی چیست؟

   دلیل عمده این عارضه، خستگی عضله می باشد. زمانی که بیش از حد از یک عضله کار کشیده می شود، رفلکس های غیر ارادی که از نخاع سرچشمه می گیرند، فعال شده و موجب انقباضات غیر ارادی عضله می شوند.