دامنه حرکتی مفصل چیست؟ | شانه، آرنج، مچ دست + روشهای افزایش

چکیده مطلب

آیا تا به حال به میزان حرکت و چرخش مفاصل خود دقت کرده‌اید؟ آیا از تاثیر دامنه حرکت مفاصل بر انجام فعالیت‌های خود اطلاع دارید؟ چه عواملی بر دامنه حرکت مفاصل تاثیر می‌گذارند؟
داشتن دامنه حرکتی مطلوب به شما امکان می‌دهد به صورت آزادانه، بدون درد و یا سفتی حرکت کنید و فعالیت‌ها و کارها را بدون آسیب انجام دهید. در این مقاله به بررسی دامنه حرکت مفاصل و عوامل موثر بر آن می‌پردازیم.

دامنه حرکتی مفصل چیست؟

دامنه حرکتی مفصل محدوده‌ای است که مفصل بدون آسیب و به طور کامل می‌تواند در محدوده طبیعی خود حرکت کند. با این حال در زمان آسیب، مفاصل به طور کلی محدود به دامنه حرکتی کوچک‌تری هستند.
دامنه حرکت هم در مورد حرکت مفصل و هم در جهت حرکت آن کاربرد دارد. در ابتدا کاهش دامنه حرکتی ممکن است با درد معمولی همراه باشد، اما با گذشت زمان می‌تواند بدتر شود.

انواع دامنه حرکتی مفصل

سه نوع دامنه حرکتی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌باشند:

1. فعال

   دامنه حرکتی فعال به این معناست که چقدر می‌توانید از یک مفصل خاص هنگام فعالیت بدنی استفاده کنید.

2. فعال کمکی

   دامنه حرکتی فعال کمکی، شامل میزان حرکت مفصل آسیب دیده با کمک شخص دیگر و یا وسیله خاصی است.

3. منفعل

   محدوده حرکتی منفعل به میزان حرکت هنگامی که از هیچ عضله ای برای حرکت دادن مفصل استفاده نمی‌کنید و حرکت توسط شخص دیگری انجام می‌شود، اشاره می‌کند.

نحوه آزمایش دامنه حرکتی مفصل

پس از آسیب، اولین راه باید ملاقات با یک متخصص ارتوپدی باشد. در طول این قرار، متخصص با حرکت دادن قسمت‌های آسیب دیده بدن، به ارزیابی دامنه حرکتی می‌پردازد. ایشان این کار را با استفاده از یک گونیامتر که زاویه حرکت را اندازه گیری می‌کند، انجام می‌دهند. این کار را به سادگی با نگه داشتن گونیامتر در قسمت مفصل بدن و تنظیم آن امکان پذیر است.

اهمیت دامنه حرکتی مفصل

داشتن دامنه حرکتی مناسب می‌تواند مزایای بی شماری به همراه داشته باشد. علاوه بر اینکه می‌توان به درستی حرکت کرد، برخی از مهم‌ترین مزایای آن عبارت‌اند از:

• جریان خون مناسب
• قدرت عضلانی
• انعطاف پذیری بالا
• کاهش درد
• عملکرد قوی‌تر
• کاهش سختی
• امکان کمتر آسیب دیدگی

دامنه حرکتی مفصل آرنج

مفصل آرنج یک مفصل لولا است که ثبات و حرکت فوق العاده ای را برای انجام فعالیت‌های روزانه ایجاد می‌کند. ماهیچه‌های قوی که در اطراف مفصل آرنج وجود دارند، اعمالی مانند خم شدن، کشش، حرکت کف دست رو به بالا و پایین را ممکن می‌کنند و ما را قادر می‌سازند تا فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهیم. در صورت وجود آسیب یا ضربه به آرنج، این فعالیت‌ها می‌توانند مختل شوند.

دامنه حرکتی مفصل شانه

مفصل شانه یک مفصل گوی و کاسه است که می‌تواند در تمام جهات، حرکت کند. این مفصل دارای آزادی حرکت بیشتری نسبت به مفصل لولا مانند آرنج یا زانو است. همچنین از آنجا که شانه متحرک‌ترین مفصل بدن است، به دلیل میزان حرکتی که می‌کند، ناپایدارترین مفصل بدن است.

دامنه حرکتی مفصل مچ دست

در مچ دست، چندین مفصل مجزا بین دیستال، اولنا و کارپال وجود دارند. گروهی از هشت استخوان که در مچ دست قرار دارند با هم این مفصل‌ها را تشکیل می‌دهند و خم شدن، کشش، حرکت مچ دست به سمت چپ و راست را امکان پذیر می‌کنند.

عوامل موثر بر دامنه حرکتی مفصل

در ادامه شما را با فاکتورهای موثر بر دامنه حرکتی مفصل آشنا می‌کنیم:

1. ساختار مفصل

   ساختار مفصل به چگونگی جهت گیری استخوان‌ها، تاندون ها، رباط ها و ماهیچه‌ها در مفصل اشاره می‌کند تا دامنه خاصی از حرکات را امکان پذیر کند. برخی از مفصل‌ها تنها یک دامنه حرکتی را ارائه می‌دهند مانند مفصل آرنج، جایی که به بازو اجازه می‌دهد تا فقط خم و یا کشیده شود. برخی دیگر از حرکات متنوعی مانند مفصل گوی و کاسه به شانه این اجازه را می‌دهند تا جایی که می‌تواند در تمام جهات حرکت کند.

2. توده عضلانی یا چربی

   چربی اضافی یا توده عضلانی ممکن است با مسدود کردن مسیر حرکت مفصل، از محدوده طبیعی حرکت آن جلوگیری کند. به عنوان مثال یک شکم بیرون زده می‌تواند میزان حرکت لگن و کشیدن زانو به سمت دنده‌ها را محدود کند.

3. عدم تقارن بدن

   افرادی که ورزش های نامتقارن انجام می دهند، مانند تنیس و بیس بال، احتمالاً دامنه حرکتی کمتری در شانه و یا لگن سمتی که در هنگام ورزش کم تر فعال است، داشته باشند. سمت فعال تر بدن ممکن است هماهنگی، قدرت و ثبات بیشتری نسبت به طرف دیگر داشته باشد. این امر در مورد سایر فعالیت های روزانه مانند جارو کردن، نوشتن و حمل کیف نیز صدق می کند.

4. آسیب دیدگی و بیماری

   درد ناشی از آسیب و یا بیماری باعث می‌شود تا ماهیچه‌های محل آسیب دیده در نتیجه واکنش به بیماری یا جراحت منقبض شوند تا از آسیب بیشتر جلوگیری گردد، بنابراین دامنه حرکتی مفصل محدود می‌شود. چنین شرایطی شامل آرتریت، بورسیت، کبودی، دررفتگی و پیچ خوردگی مفصل است. محدوده حرکتی منظم را می‌توان با توانبخشی و درمان مناسب مانند تمرینات اصلاحی، ماساژ، گرما درمانی و طب سوزنی در طول زمان بدست آورد.

5. قابلیت کشش بافت

   منظور از کشش بافت، کشش و انعطاف پذیری ماهیچه‌ها و بافت‌های همبند اطراف آنها است. اگر به طور منظم کشیده یا جابجا نشوند، ممکن است سفت شده و کشش خود را از دست بدهند که بر میزان حرکت تأثیر می‌گذارد.
   لازم به ذکر است که قبل از تمرین ورزشی، باید تمرینات گرم کردن را که باعث حرکت مفصل در دامنه کامل حرکت خود می‌شوند را انجام دهید.

افزایش دامنه حرکتی مفصل

افزایش دامنه حرکتی مزیتی است که اغلب از طریق ماساژ به دست می‌آید و می‌تواند در مفاصل و ماهیچه‌ها رخ دهد. هنگامی که مفاصل و ماهیچه‌ها سفت و یا کشیده هستند، حرکت محدود می‌شود و درد افزایش می‌یابد. هدف ماساژ، رفع گرفتگی عضلات است. هنگامی که ماهیچه‌ها شل شده و انعطاف پذیری آنها افزایش می‌یابد، دامنه حرکت در اطراف مفصل افزایش پیدا می‌کند..

عوامل موثر در کاهش دامنه حرکتی مفصل

موارد زیر می‌توانند باعث محدودیت حرکتی در مفاصل شوند:

1. شرایط پزشکی

   برخی از شرایط پزشکی مرتبط با محدودیت دامنه حرکتی در مفاصل عبارت‌اند از:

   • اسپوندیلیت آنکیلوزان

     نوعی آرتریت است که عمدتا ستون فقرات را درگیر می‌کند.

   • آرتروز (OA)

     شایع ترین نوع آرتریت مربوط به سن و ساییدگی مفاصل است.

   • آرتریت روماتوئید (RA)

     یک نوع بیماری خود ایمنی است که ناشی از حمله سیستم ایمنی به مفاصل بدن می‌باشد.

   • آرتروز کودکان

     آرتروز کودکان و نوجوانان یک نوع بیماری خود ایمنی است که در کودکان زیر 16 سال رخ می‌دهد.

   • فلج مغزی (CP)

     فلج مغزی گروهی از اختلالات عصبی است که باعث فلج عضلات و از دست دادن کنترل بدن می‌شود.

   • سپسیس مفصل ران و سایر مفاصل

     این بیماری عفونت باکتریایی مفاصل است.

2. سایر علل محدودیت دامنه حرکتی عبارت‌اند از:

   • التهاب بافت‌های نرم اطراف مفصل و یا تورم مفصل
   • سفتی عضلات
   • درد
   • در رفتگی مفصل
   • شکستگی آرنج
   • شکستگی در سایر نواحی بدن

تاثیر فیزیوتراپی بر بهبود دامنه حرکتی مفصل

تمرینات محدوده حرکتی با هدف حرکت دادن یک مفصل خاص و بافت‌های نرم اطراف به گونه ای که باعث تحریک بهبودی و محافظت در برابر صدمات بیشتر شود، انجام می‌شنود. این تمرینات می‌توانند از طیف وسیعی از عوارض مانند کوتاه شدن عضلات، رباط ها و تاندون‌ها جلوگیری کنند.
فیزیوتراپی برای افزایش دامنه حرکتی همچنین می‌تواند به بیمار در درمان جراحی و آسیب‌های مختلف کمک کند تا او را به بسیاری از فعالیت‌های قبلی خود، بازگرداند.
شروع زودتر درمان می‌تواند بیشترین مزایای فیزیوتراپی را به همراه داشته باشد. این درمان‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:

1. تمرین‌های ورزشی منفعل

   این تمرینات با راهنمایی‌های فیزیوتراپیست و توسط خود بیمار جهت افزایش انعطاف پذیری و بهبود دامنه حرکتی مفصل انجام می‌شوند.

2. تمرین‌های ورزشی غیر منفعل

   در این تمرینات فیزیوتراپیست محل آسیب دیده را حرکت می‌دهد و به افزایش دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند.

3. گرما درمانی

   استفاده از کمپرس گرم به افزایش جریان خون و اکسیژن رسانی به بافت‌های آسیب دیده و در نتیجه بهبود دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کند.

4. تحریکات الکتریکی با TENS

   تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست و به وسیله دستگاه TENS انجام می‌شود که به بهبود دامنه حرکتی مفاصل کمک می‌کند.

5. موبیلیزیشن

   این تکنیک با استفاده از فشار دست و یا دستگاه برای بازگرداندن حرکت و کاهش درد و اسپاسم عضلانی برای حفظ عملکرد و تحرک طولانی مدت ضروری است.

6. اولتراسوند تراپی

   در این روش با استفاده از دستگاه اولتراسوند و تولید امواج مکانیکی به تحریک بافت آسیب دیده جهت افزایش سرعت بهبودی و بازگشت دامنه حرکتی مفصل کمک می‌کنند.

7. سی پی ام (CPM)

   دستگاهی است که مفصل را به صورت منفعل در محدوده حرکتی از پیش تعیین شده حرکت می‌دهد. این دستگاه‌ها می‌توانند بعد از جراحی برای کاهش سفتی مفصل و بهبود دامنه حرکتی مورد استفاده قرار گیرند.

8. کایروپراکتیک

   کایروپراکتیک می‌تواند تحرک را بهبود بخشد. متخصص کایروپراکتیک از طریق روش‌های معمول مانند استفاده از دست و انجام حرکات متناسب با شرایط بیمار، می‌تواند به بهبود دامنه حرکتی مفصل کمک کند.

زمان مراجعه به پزشک

دامنه حرکت هرکدام از مفاصل بدن ممکن است تحت تاثیر عواملی تغییر کند. در صورت مشاهده هرکدام از موارد زیر به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید:

• در صورت هرگونه کاهش در محدوده طبیعی حرکت مفاصل خود به متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.
• اگر نمی‌توانید یک یا چند مفصل را کاملاً صاف یا خم کنید و یا اگر در حرکت دادن یک مفصل خاص مشکل دارید.
• مردم همیشه از محدوده حرکتی طبیعی خود اطلاع ندارند. ممکن است به دلیل نامربوطی به پزشک مراجعه کنند و متوجه شوند که در یک یا چند مفصل خود دچار کم تحرکی هستند.

سوالات متداول

1. وسیله اندازه گیری دامنه حرکت مفصل چیست؟

   گونیومتر ابزاری است که دامنه حرکتی موجود در یک مفصل را اندازه گیری می‌کند.