ارتوپدی فنی چیست؟ | وظایف + انواع ارتز و پروتز | 7 کاربرد ویژه

آیا این مطلب برای شما مفید است؟

آیا تاکنون توجهی به وسایل ارتوپدی و یا ارتوزها و پروتزها داشته اید؟ آیا مشاهده کرده اید که برخی از افراد از این‌گونه تجهیزات برای عملکردهای روزانه خود استفاده می‌کنند و از آنها کمک می‌گیرند؟
درباره ارتوپدی فنی چه می‌دانید؟ آیا ارتوپدی فنی همان ارتوپدی است؟ ساخت تجهیزات ارتوپدی چگونه است؟
کاربردهای این رشته کدام اند؟ آیا می‌دانید که متخصصین در این زمینه به چه افرادی کمک می‌کنند؟ در این مقاله مختصر و مفید با ما همراه باشید تا به طور کامل با ارتوپدی فنی و انواع ارتز و پروتز آشنا شوید.

ارتوپدی فنی چیست؟

ارتوپدی فنی یکی از زیر مجموعه‌های ارتوپدی و در واقع رشته وابسته به علم پزشکی بوده که اختصاص به قسمت فنی و ارگونومی بدن انسان دارد.
در این رشته به ساخت و طراحی دستگاه‌های مصنوعی پرداخته می‌شود که  این دستگاه‌های مصنوعی، ابزارهای کمکی به نام ارتز و پروتز هستند که به کمک آنها بیمارانی که دچار اختلال عملکردی در اندام‌های خود شده اند، می‌توانند تاحد زیادی نیازهای خود را برآورده کنند.
از جمله این موارد می‌توان به بریس، باندهای آماده، ابزارهای کمکی، جوراب‌های فشرده و ... اشاره کرد.

متخصص ارتوپدی فنی کیست؟

متخصص ارتوپدی فنی فردی است به تجویز، تولید و مدیریت ارتزها و پروتزهای تولید شده می‌پردازد. متخصصین در این رشته به کمک تکنولوژی ترموفرمینگ و همچنین با کمک تکنیک‌های پیشرفته به بهترین نحو به رفع برخی از مشکلات بیماران می‌پردازند.
افرادی که در رشته ارتوپدی فنی فعالیت می‌کنند، در صورت تولید کردن ارتوز، ارتوتیست و در صورت تولید کردن پروتز، پراستتیست نامیده می‌شوند. البته این احتمال وجود دارد که یک نفر در هر دوی این رشته‌ها فعالیت داشته باشد. موضوع مهمی که در این بخش وجود دارد، این است که فعالان در رشته ارتوپدی فنی باید متناسب با اندام هر بیمار به تولید پروتز و ارتوز‌های ویژه بپردازند.

مهارت‌های متخصص ارتوپدی فنی

یک متخصص ارتوپدی فنی خوب باید حرکات بدن را به خوبی دانسته و مهارت‌های عملی و فنی درستی برای خلاقیت در طراحی ابزار مورد نیاز بیمار داشته باشد. همچنین باید دارای مهارت‌های بین فردی مانند درک نیازهای بیمار، توانایی قوی در کار خود، ارتباط خوب و ... نیز باشد. وجود مهارت‌های فناوری و کامپیوتری نیز از موارد دیگری هستند که یک ارتوپد فنی نیاز دارد.
افرادی که در ارتوپدی فنی تحصیل کرده اند، ممکن است فعالیتی به صورت یک تکنسین داشته باشند و یا ممکن است مدرک دکترای خود را از این رشته به دست آورده باشند.

وظایف متخصص ارتوپدی فنی

یک ارتوپد فنی وظایف زیر را بر عهده دارد:

1. ویزیت بیماران نیازمند به وسایل و تجهیزات حرکتی مانند پای مصنوعی
2. تشخیص و ارائه دستگاه مورد نیاز بیمار (این دستگاه چه یک پای مصنوعی باشد و یا یک کفش طبی، با هدف استقلال بیمار برای حرکت و افزایش تحرک وی انتخاب می‌شود.)
3. ارزیابی بیومکانیکال (منظور از آن تجزیه و تحلیل بدن می‌باشد.)
4. کمک به آسان‌تر و راحت‌تر حرکت کردن افرادی که به دلایل مادرزادی و یا یک حادثه دچار قطع عضو شده اند.
5. آموزش دادن بیمار برای استفاده از دستگاه‌های طراحی شده
6. تغییر تنظیمات دستگاه در شرایط مورد نیاز
7. بعد از طراحی و ارائه دستگاه مورد نیاز بیمار، متخصص ارتوپدی فنی به منظور پیگیری درمان و ارائه مشاوره‌های تکمیلی در دوره‌های متفاوتی شرایط بیمار و دستگاه او را مورد بررسی قرار می‌دهد.

ارتوپدی فنی چه کاربردهایی دارد؟

کاربردهای ارتوپدی فنی عبارت‌اند از:

1. ساختن وسایل و اندام‌های مصنوعی برای بخشی از قسمت‌های فوقانی و تحتانی بدن مانند دست و پای مصنوعی
2. ساختن ارتوزهای فردی ویژه
3. ساختن ابزارهای فشرده سازی و کمکی
4. ساخت تجهیزات برای درمان اسکولوروزیس
5. ساختن ابزارهای ارتوپدی به طور مخصوص برای کودکان
6. ساختن وسایل ویژه ارتوپدی مانند پانسمان
7. در نهایت م‌ توان مهمترین کاربرد ارتوپدی فنی را این موضوع در نظر گرفت که در این رشته می‌توان برای هر بیماری راه حلی ویژه در نظر گرفت.

انواع تجهیزات ارتوپدی

برای دسته بندی ابزارهای ارتوپدی به طور کلی دو دسته ارتوز و پروتز وجود دارند که هر کدام از آنها دارای دسته بندی‌های خاص خود هستند. در ادامه شما را با لوازم ارتوپدی فنی آشنا می‌کنیم:

1. پروتز

   پروتز برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یک اندام و یا بخشی از آن را از دست داده اند. دلایل مختلفی وجود دارد که سبب از دست رفتن اندام شوند که از جمله آنها می‌توان به تصادف، وجود نقص‌های مادرزادی، دیابت و ... اشاره نمود. پروتزها به وسیله دستگاه‌های طراحی پروتز ساخته شده که این دستگاه‌ها معیارها و ترکیب‌های درمانی دارند. پروتزها در طرح‌ها و انواع مختلفی ساخته شده که عبارت‌اند از:

   • اندام مصنوعی پا

     پروتزهایی که برای پا ساخته می‌شوند، با در نظر گرفتن پای دیگر فرد و در شکل و نسبت طبیعی پای انسان هستند. اساس ساخت آنها بر اساس وزن فرد، برنامه‌ها و شغل و فعالیت‌های ورزشی بیمار بوده که با استفاده از لمینت، چسب و یا پیچ روی ساق پا و متصل به دستگاه پروتز قرار می‌گیرند.

   • پروتزهای زانو

     این نوع از پروتزها به طور خاص برای زانو و با توجه به وضعیت زانوی خود فرد طراحی و ساخته می‌شوند و دارای کارکردهای مختلفی بوده که می‌توان به مواردی از جمله نوسانات آزاد، تثبیت زانو، بهبود عملکرد، قفل شدگی و ... اشاره نمود. همچنین با محدود کردن و کند کردن حرکت مفصل زانو و کنترل آن در نهایت زانو می‌تواند فعالیت داشته و عملکرد خود را به دست آورد. شارژ این نوع پروتز با برق عادی بوده و می‌تواند کمک زیادی به فرد کند.

2. ارتوزها

   ارتوزها و بریس‌ها به ابزارهایی گفته می‌شوند که در کنار یک اندام قرار می‌گیرند تا بتوانند حرکت آن را در یک بخش محدود و یا کنترل نمایند. دلایل متعددی سبب نیاز برخی از بیماران به ارتوز می‌شوند. در ادامه به طور کامل شما را با ارتوزها آشنا می‌کنیم:

   1. ارتوزهای پایین تنه

      

      این نوع از ارتوزها به بخش‌های تحتانی بدن از جمله ران، زانو، ساق پا و مچ پا اختصاص داشته و وظیفه آنها محافظت از قسمت آسیب دیده پایین تنه و مفاصل می‌باشد. ارتوزهای پایین تنه عبارت‌اند از:

      • ارتوز مچ پا

        این نوع ابزار برای درمان مشکلات و بیماری‌های مچ پا طراحی شده اند و سبب جلوگیری از ورود ضربه و فشار به این ناحیه می‌شوند. کاربرد این نوع ارتوز این است که به ضعف عضلات ران کمک کرده و همچنین سبب ثبات پا می‌شود. این نوع ارتوزها به طور انعطاف پذیر در سایز و ابعاد متفاوت و به طور سفارشی ساخته و طراحی می‌گردند. همچنین دیگر کاربرد این نوع ارتوزها کمک به افتادگی مچ پا می‌باشد.

      • ارتز پا

        اگر بیمار دچار قطع عضو و یا شکستگی در ناحیه پا شده باشد، متخصص ارتوپدی برای اینکه فرد بتواند عملکرد درستی از پا داشته و همچنین برای بهبودی وضعیت شکستگی و یا جلوگیری از آسیب مجدد و حتی شدیدتر، استفاده از ارتز را پیشنهاد می‌کند. ارتز پا به طور خاص و سفارشی برای بیمار ساخته شده و قادر است تا به جابجایی و اصلاح حرکات پا بعد از جراحی نیز کمک کند.

      • ارتز زانو

        اگر مفصل زانوی بیمار دچار آسیب دیدگی شده باشد، متخصص ارتوپدی برای ثبات داشتن زانو، کاهش درد و تورم، استراحت کردن زانو، جلوگیری از حرکت کردن مفصل و ... پیشنهاد می‌کند تا بیمار از ارتز زانو و یا همان زانو بند استفاده نماید. انواع زانو بندها در سایزها و برندهای متعددی موجود هستند.

      • ارتز زانو تا مچ پا

        برخی از بیماران به دلایل مختلفی به مشکلاتی از جمله ضعف در قسمت‌های مختلف پا، ناهماهنگی در وزن ماهیچه‌های پا، فلج مغزی، آسیب‌های نخاعی، تروما و یا تعویض مفصل زانو می‌شوند که برای بهبودی و کاهش درد و تورم استفاده از این نوع ارتز برای آنها تجویز می‌شود. این نوع ارتزها از قسمت پاشنه پا شروع شده و تا زانو امتداد یافته و سبب بهبودی درد و عملکرد راه رفتن می‌گردند.

      • ارتز ران

        این نوع ارتز برای ران پا بوده و استفاده از آن بعد از جراحی تعویض مفصل ران توصیه می‌شود. این ارتز باعث جلوگیری از حرکات انعطافی و چرخشی درونی ران شده و به ویژه در نوزادانی که مبتلا به عارضه دیسپلازی رشدی یعنی اختلال و بی اختیار بودن در کمر هستند، استفاده می‌شود نا مانع از رشد نادرست استخوان‌ها گردد.

      • ارتز مچ تا ران

        این نوع ارتزها به عنوان یک الگو برای راه رفتن متقابل برای کودکان و بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ارتز مچ تا ران، پا به طور کامل در آن قرار می‌گیرد. کاربرد این نوع ارتزها معمولا برای کودکان مبتلا به عارضه میلو منینگوسل، افراد دارای کمر درد تروماتیک، اسکروز، فلج مغزی و دیستروفی عضلانی، پیشنهاد می‌شود.

      • کفش و کفی طبی

        برخی از ارتزها مربوط به کفی‌ها و کفش‌های طبی هستند. متخصصینی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، با در نظر گرفتن آناتومی و ارگونومی، اندازه و ابعاد پا، سیستم حرکتی بدن و ... به صورت خاص و سفارشی به طراحی پرداخته تا به راه رفتن بهتر بیمار و همچنین جلوگیری از آسیب‌های شدید‌تر کمک کنند.

   2. ارتزهای بالا تنه

      

      این بخش از ارتزهای دست مربوط به قسمت بالا تنه از جمله انگشت دست، مچ دست، آرنج، کتف، شانه بوده و وظیفه آنها محافظت از نواحی آسیب دیده بالاتنه و مفاصل می‌باشد.

      • ناکل بندر

        این نوع بریس برای درمان عارضه‌هایی مانند آسب به عصب اولنار و .. مورد استفاده قرار می‌گیرد و طراحی و ساخت آن به وسیله مواد فلزی، چرمی، پلاستیکی و فنر صورت می‌گیرد.

      • بریس آرنج

        این نوع بریس از مچ تا بالای آرنج برای تحت پوشش قرار دادن آرنج مورد استفاده قرار می‌گیرد. بریس آرنج، علاوه براینکه به ثبات آرنج کمک می‌کند، سبب جلوگیری از حرکت ساعد نیز می‌شود.

      • اسپیلینت انگشت

        این نوع ابزار در برندها و ابعاد متفاوتی ساخته و طراحی می‌شود و کاربرد آن برای درمان مشکلاتی مانند انگشت چکشی، انگشت ماشه ای و ... می‌باشد.

      • اسپیلینت داینامیک دست

        برای صاف شدن مفاصل بین انگشتان دست و کف دست از این ابزار استفاده شده و همچنین نقش موثری در بهبود یافتن عصب رادیال دست دارد.

      • مچ بند

        این نوع ابزار به دور مچ دست قرار گرفته و سبب جلوگیری از فشار و ضربه به آن می‌شود. مچ بند در سایزها و ابعاد متفاوتی و همچنین به طور سخت و نیمه سخت موجود می‌باشد. کاربرد آن برای عارضه‌هایی مانند اختلالات و انحرافات مچ، شکستگی دست، آرتریت روماتوئید و .. می‌باشد.

      • بریس سارمینتو

        برای بهبود وضعیت آسیب دیدگی استخوان‌های بازو پس از شکسته شدن، از این نوع بریس کمک گرفته می‌شود. بریس سارمینتو از بخش آرنج تا شانه و بازو قرار می‌گیرد و برای ثبات ناحیه آسیب دیده و همچنین درد و تورم آن بسیار موثر است.

      • ارتز گردن

        یکی دیگر از تجهیزات ارتوپدی، ارتز گردن بوده که می‌تواند از گردن در برابر هرگونه فشار و ضربه ای محافظت کرده و همچنین موجب کاهش درد و تورم آن گردد. مواد سازنده بریس‌های گردنی نایلون، لاستیک، پلاستیک و ... می‌باشند.

3. ارتزهای فشرده سازی

   

   این نوع ابزارها به منظور درمان و فشرده سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربرد موثر آنها در درمان‌های کامپرشن تراپی بوده که عبارت‌اند از:

   • باند کامپرشن کششی کوتاه

     از این نوع باندها می‌توان به دفعات زیادی استفاده نمود. قرار گیری آنها در بخش پا و ساق پا بوده و سبب تقویت عضلات ساق پا می‌شوند. همچنین کاربرد دیگر این باندها کمک به کاهش درد و تورم ناحیه آسیب دیده و همچنین کمک به بهبود زخم می‌باشد.

   • باند کامپرشن کششی چند لایه

     از این ابزار برای فشرده سازی قسمت‌های مختلف بدن استفاده می‌شود و ساخت آن به طور چند لایه ای است. این باندها حدود 3 تا 4 لایه داشته و به طور ترکیبی از باندهای الاستیک و غیر الاستیک ساخته شده اند. شکل آنها مارپیچی می‌باشد.

   • جوراب‌های کامپرشن ساق بلند

     این جوراب‌ها در ابعاد و اندازه‌های متفاوتی وجود داشته که بعد از بررسی شرایط بیمار و با توجه به نواحی دردناک پا یکی از انواع آن توسط پزشک انتخاب می‌گردد. استفاده از آنها معمولا برای بهبود یافتن زخم‌های وریدی است و آنها مناسب برای زخم‌های حاد نیستند، زیرا در این صورت می‌توانند خونریزی را افزایش دهند. در بهترین حالت این نوع جوراب‌ها بعد از حدود 3 الی 6 بار استفاده، تعویض می‌گردند.

   • جلیقه کامپرشن

     دیگر ابزاری که به منظور فشرده سازی در درمان کامپرشن تراپی مورد استفاده قرار می‌گیرد، جلیقه کامپرشن است که سبب فشرده سازی کمر، قفسه سینه و ... می‌گردد. با این کار وضعیت بدن را بهبود داده و موجب افزایش جریان خون در بخش آسیب دیده می‌شود. این ابزارها همچنین موجب رفع خستگی بدن نیز می‌گردند.

چه افرادی به ارتزها نیاز دارند؟

معمولا افرادی که به تجهیزات ارتوپدی فنی نیاز دارند، عبارت‌اند از:

1. بیماران دارای مشکلات مادرزادی که روی مفاصل خود کنترل درستی ندارند.
2. افرادی که به دلایلی مانند تصادف و یا دیگر ضربات وارد شده به اندام خود، باید بعد از درمان خود تا مدتی از ارتز برای کنترل اندام آسیب دیده خود استفاده داشته باشند.
3. افرادی که به دلیل داشتن بیماری‌های سیستم عصبی محیطی و مرکزی، توانایی درستی در کنترل کردن اندام‌های خود ندارند.

روند درمان بیماران به کمک ارتوپدی فنی

فرآیند درمان برای هر بیمار کاملا متفاوت می‌باشد، اما به طور کلی همه آنها می‌توانند در مراحل زیر اشتراک داشته باشند:

1. مرحله اول

   سابقه بیماری و شرایط معلولیت فرد مورد بررسی و ارزیابی‌های دقیق قرار می‌گیرد.

2. مرحله دوم

   در این مرحله ارتز و یا پروتز مناسب بیمار تشخیص داده شده، اما با این حال قبل از آن ممکن است تا از روش‌هایی مانند گچ گرفتن، جراحی و ... استفاده شود که در نهایت در صورت عدم پاسخ دهی بیمار به این درمان‌ها، از ارتز و یا پروتز استفاده می‌شود. در ادامه آموزش‌های صحیح درباره استفاده از دستگاه به بیمار داده خواهد شد.

3. مرحله سوم

   این مرحله شامل پیگیری‌های بلند مدت بوده که در آن شرایط بیمار، برگشت او به جامعه ارزیابی شده و هر آنچه که لازم است تا فرد برای بهتر شدن کیفیت زندگی خود داشته باشد، در این مرحله انجام می‌شود.

آیا همیشه ارتوز خاص برای هر بیمار ساخته می‌شود؟

ممکن است تا ارتزها از قبل آماده بوده و یا توسط متخصص ارتوپدی فنی ساخته شوند. اگر تشخیص به استفاده از ارتز از قبل ساخته شده باشد، متخصص به خوبی طرز استفاده از آن را به بیمار آموزش خواهد داد و همچنین اگر نیاز به ایجاد تغییراتی در آن وجود داشته باشد، این کار را انجام می‌دهد. برخی از بیماران نیاز دارند تا ارتزی متناسب با اندامشان برای آنها ساخته شود که ارتوپدی فنی این نوع ارتزها ساخته و در نهایت طریقه درست استفاده از آنها را به بیمار یاد می‌دهد.

سوالات متداول

1. رایج‌ترین دستگاه‌های مورد استفاده در ارتوپدی فنی کدام اند؟

   شایع‌ترین این دستگاه‌ها برای مشکلات اندام‌هایی از جمله ستون فقرات، زانو، مچ پا و پا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

2. منظور از درمان فشرده سازی چیست؟

   منظور از این درمان استفاده از ابزارهایی مانند جوراب‌های ساق بلند بوده که طراحی آنها برای حمایت از رگ‌ها و افزایش دادن گردش خون است. این جوراب‌ها معمولا باید بعد از بیدار شدن پوشیده شده و در زمان خواب از پا خارج گردند. با این کار تورم و درد در ناحیه پا بهبود پیدا می‌کند.

3. ارتز و پروتز چه تفاوتی با هم دارند؟

   ارتز به منظور اصلاح و تقویت یک عضو بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد و به طور معمول برای افرادی که در عملکرد خود دچار مشکل شده اند، مناسب هستند. به عنوان مثال می‌توان بیان نمود که برای افراد مبتلا به اسکولیوز، بریس پشت یک انتخاب درمانی مناسب می‌باشد.
   اما پروتزها در واقع یک اندام و عضوی از بدن می‌باشند که ارتوپد فنی به طور مصنوعی آنها را خاص بیمار طراحی و می‌سازد. در واقع پروتزها این امکان را برای فرد فراهم می‌کنند که عملکرد درست خود را در نبود اندام حفظ کنند.

4. آیا استفاده از پروتز همانند استفاده از اندام طبیعی می‌باشد؟

   با وجود اینکه پروتزها به طور کامل جایگزین اندام طبیعی نمی‌شوند، اما به دلیل اینکه به عملکرد فرد در انجام فعالیت‌های خود کمک می‌کنند، می‌توانیم پاسخ این سوال را مثبت در نظر بگیریم. بیمارانی که عضلات زیر زانوی خود را از دست داده اند، برای بازگشت به زندگی کمترین مشکل را دارند، در حالی که بیمارانی که دچار قطع عضلات بالای زانو خود شده اند، حرکات کندتری خواهد داشت، اما با این حال باز هم می‌توانند شیوه قبلی را در پیش بگیرند و نیازها و خواسته‌های شخصی خود را رفع نمایند.

5. اولین قدم برای به دست آوردن یک پروتز چیست؟

   بعد از معاینات پزشک، برای ساخت حفره پروتز از اندام باقی مانده اندازه گیری شده و قالبی ساخته می‌شود، در ادامه آموزش استفاده از آن به بیمار داده خواهد شد. همچنین در صورت نیاز به تغییر تنظیمات دستگاه، این کار صورت می‌گیرد.

6. دوام پروتز ساخته شده، چقدر است؟

   با توجه به مواردی از جمله سن، میزان فعالیت و رشد، دوام پروتز می‌تواند از چند ماه تا چندین سال باشد. بعد از ساخت پروتز و هنگامی که از آن استفاده می‌شود، این دستگاه تنها به برخی تعمیرات جزئی و نگهداری نیاز دارد. بنابراین می‌توانیم میانگین ماندگاری این دستگاه‌ها را بین 3 تا 5 سال در نظر بگیریم.