چکیده مطلب
پارگی رباط صلیبی زانو عبارتی است که شاید بارها از طریق برنامه‌ها و اخبار ورزشی در مورد آسیب‌دیدگی ورزشکاران به‌خصوص فوتبالیست‌ها به گوشتان خورده باشد. به‌غیر از ورزشکاران سایر افراد نیز ممکن است دچار این عارضه شوند. پارگی این رباط یکی از شایع‌ترین آسیب‌های زانو به شمار می‌آید.
آیا می‌دانید علل ایجاد این آسیب‌دیدگی چیست؟ راه‌های درمان آن کدام‌اند؟ چقدر طول می‌کشد تا این عارضه بهبود یابد؟
در این مقاله اطلاعات کاملی را در مورد علائم و علل ایجاد این آسیب‌دیدگی، راه‌های تشخیص و درمان و همچنین عوارض آن را بیان کرده‌ایم. پس تا انتهای این مطلب با دکتر محمدعلی اخوت پور، متخصص ارتوپدی همراه باشید.
پارگی رباط صلیبی زانو چیست؟
رباط‌ها نوارهای محکمی هستند که وظیفه متصل کردن دو استخوان به یکدیگر را بر عهده دارند. رباط صلیبی پا (ACL) یکی از دو رباطی است که در وسط زانو به‌صورت متقاطع بر روی یکدیگر قرار می‌گیرند و استخوان ران را به استخوان ساق پا متصل کرده و در تثبیت و حفظ پایداری مفصل زانو نقش دارد. این رباط اغلب در فعالیت‌های ورزشی که به زانو فشار وارد می‌کنند، دچار آسیب‌دیدگی می‌شود. آسیب‌دیدگی این بافت در صورتی که خفیف باشد، منجر به کشیدگی آن می‌شود و در موارد شدیدتر با پارگی جزئی و یا کامل ACL یا (Anterior cruciate ligament injury) همراه خواهد بود.
علائم پارگی رباط صلیبی
بروز علائم زیر پس از آسیب‌دیدگی زانو می‌تواند نشان‌دهنده پارگی رباط صلیبی پا باشد:
- درد
- تورم
- صدا دادن زانو هنگام آسیب‌دیدگی
- کم شدن و یا از دست دادن دامنه حرکتی زانو
- احساس بی‌ثباتی در زانو و ناتوانی در تحمل وزن
- احساس ناراحتی در زمان راه رفتن
تشخیص پارگی رباط صلیبی زانو
متخصص ارتوپدی طی مراحل زیر اقدام به تشخیص این عارضه می‌نماید:
-
معاینه فیزیکی
متخصص ارتوپدی سؤالاتی را درباره نحوه آسیب‌دیدگی می‌پرسد، سپس با انجام معاینه فیزیکی زانوی بیمار را از نظر وجود درد، تورم و حساسیت بررسی می‌کند و آن را با زانوی سالم مقایسه می‌نماید. او همچنین زانو را در موقعیت‌های مختلف حرکت می‌دهد تا دامنه حرکتی و عملکرد کلی مفصل را مورد ارزیابی قرار دهد. -
تصویربرداری
این عارضه اغلب با انجم معاینات فیزیکی قابل تشخیص خواهد بود، اما در برخی موارد برای رد سایر علل درد و یا تعیین شدت آسیب انجام تصویربرداری‌های زیر را تجویز نماید:-
اشعه ایکس
اشعه ایکس بافت‌های نرم بدن از جمله تاندون‌ها و رباط‌ها را نشان نمی‌دهد، اما انجام این تصویربرداری‌ها برای رد سایر علل مانند شکستگی استخوان تجویز می‌شود. -
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی MRI
MRI از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویری از بافت‌های سخت و نرم بدن استفاده می‌کند. تصاویر ام آر آی می‌توانند اطلاعاتی را در مورد میزان آسیب‌دیدگی رباط صلیبی پا و همچنین آسیب به سایر بافت‌های زانو از جمله غضروف را ارائه دهند. -
سونوگرافی
سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی تصاویری را از ساختارهای داخلی برای بررسی وجود آسیب‌دیدگی در رباط‌ها، تاندون‌ها و همچنین عضلات ارائه می‌دهد.
-
مراقبت‌های اولیه پس از آسیب‌دیدگی رباط صلیبی زانو
یکی از راه‌های سریع کاهش درد و تورم بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی، انجام مراقبت‌های اولیه‌ای میباشد که در ادامه به معرفی و توضیح آنها پرداخته‌ایم:
-
استراحت
استراحت علاوه بر اینکه از وارد شدن فشار وزن به زانو جلوگیری می‌کند، برای افزایش سرعت بهبودی لازم است. -
فشرده کردن زانو
با بستن پا با استفاده از باندهای کشی می‌توان از افزایش درد و تورم پیشگیری کرد. هنگام بستن این باندها دور زانو دقت کنید که آن را بیش از حد محکم نبندید تا در جریان خون اختلالی ایجاد نشود. -
بالا نگه‌داشتن پا با زانوی صاف
قرار دادن زانوی آسیب‌دیده در ارتفاعی بالاتر از سطح قلب به کاهش تورم و التهاب کمک می‌کند. برای انجام این کار باید دراز بکشید و در حالتی که زانوی خود را صاف نگه داشته‌اید، زیر پای خود بالشتی قرار دهید. -
استفاده از کمپرس یخ
استفاده از کمپرس یخ در کاهش درد و التهاب مؤثر است. سعی کنید حداقل هر دو ساعت یک بار به مدت 20 دقیقه روی زانوی خود کمپرس یخ قرار دهید.
درمان پارگی رباط صلیبی زانو
تصمیم‌گیری برای انتخاب نوع درمان مناسب این عارضه با در نظر گرفتن فاکتورهای مختلفی انجام می‌شود. در مواردی که تنها رباط صلیبی زانو دچار پارگی شده و آسیب دیگری به زانو وارد نشده باشد، به میزان آسیب‌دیدگی، سن بیمار و همچنین شغل و نوع فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد، بستگی دارد. درمان پارگی رباط صلیبی بسته به تشخیص پزشک معالج ممکن است با کمک درمان‌های غیر جراحی و یا جراحی انجام شود.
-
درمان پارگی رباط صلیبی بدون جراحی
درمان این عارضه در برخی افراد مانند افراد مسن که فعالیت سنگینی ندارند، افرادی که علائم ناپایداری در زانو ندارند و در ورزش‌های پرتحرک فعالیت ندارند یا فعالیت بدنی زیادی ندارند و همچنین کودکان ممکن است نیاز به انجام جراحی نداشته باشد و پزشک معالج استفاده از روش‌های درمانی غیر جراحی را پیشنهاد دهد. این درمانها می‌توانند شامل موارد زیر و یا ترکیبی از روش‌های زیر باشند:-
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی یکی از بخش‌های مهم و ضروری در درمان پارگی رباط صلیبی زانو میباشد. این عارضه چه با روش جراحی و چه با روش غیر جراحی درمان شود، نیاز به چند هفته درمان فیزیوتراپی خواهد داشت. هدف از برنامه توانبخشی و فیزیوتراپی، کاهش درد، تورم و بازگرداندن دامنه حرکتی کامل زانو و تقویت عضلات پا میباشد. -
استفاده از بریس عصا
استفاده از بریس یا زانو بندهای مخصوص برای ثابت نگه‌داشتن زانو و کمک به بهبودی آن یکی از روش‌های درمانی غیر جراحی میباشد. -
استفاده از عصا
در کنار استفاده از بریس ممکن است استفاده از عصا با هدف پیشگیری از وارد شدن فشار وزن به زانوی آسیب‌دیده پیشنهاد شود.
-
-
جراحی
گاهی ممکن است همراه با پارگی رباط صلیبی زانو، آسیب‌های دیگری به سایر بافت‌های زانو وارد شود که در این صورت، جراحی درمان بهتر و مناسب‌تری در مقایسه با درمان‌های غیر جراحی خواهد بود. به‌عنوان‌مثال ممکن است پارگی مینیسک زانو نیز همراه با پارگی رباط رخ دهد که در این حالت با ترمیم رباط، نتیجه ترمیم مینیسک موفقیت‌آمیزتر خواهد بود.
زمانی که پارگی رباط صلیبی زانو به‌گونه‌ای باشد که قسمتی از استخوان محل اتصال آنها به یکدیگر جدا شود، درمان آن نیاز به انجام عمل جراحی و تثبیت قطعه شکسته استخوان با استفاده از پیچ در محل خود دارد. درمان این عارضه در کودکان ممکن است بدون نیاز به جراحی و تنها با جااندازی قطعه شکسته شده و گچ گرفتن زانو امکان‌پذیر باشد.
باتوجه‌به اینکه بهبودی پارگی رباط با استفاده از بخیه زدن امکان‌پذیر نمی‌باشد و معمولاً با برداشتن قطعه‌ای لیگامان از قسمت دیگری از بدن و منتقل کردن و جایگزین کردن آن با ناحیه‌ای که لیگامان متقاطع قدامی بوده است انجام می‌شود، در درمان جراحی آن از لفظ بازسازی به‌جای ترمیم استفاده می‌شود.
زمانی که این رباط دچار پارگی می‌شود، بلافاصله اقدام به انجام جراحی و ترمیم آن نمی‌کنند، زیرا انجام این کار نه‌تنها امکان‌پذیر نیست، بلکه مؤثر نیز واقع نمی‌شود. به همین دلیل ابتدا خون موجود در زانوی آسیب‌دیده کشیده می‌شود و پس از آن زانو را با استفاده از گچ یا بریس بی حرکت کرده تا پس از گذشت چند هفته درد و تورم اولیه فروکش کند و سپس جراحی بازسازی رباط آسیب‌دیده انجام می‌شود.
بازسازی رباط آسیب‌دیده با پیوند زدن تاندونی که از بخش دیگری مانند تاندون پاتلا، تاندون همسترینگ یا تاندون کوادری برداشته می‌شود، صورت می‌گیرد. در برخی موارد نیز ممکن است گرافت از فرد متوفی گرفته شود و برای پیوند مورد استفاده قرار گیرد.
دیگر روشی که برای درمان این عارضه استفاده می‌شود، عبارت است از:-
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی نوعی جراحی است که نیاز به ایجاد برش بزرگ بر روی زانو ندارد و جراح تنها با ایجاد برش‌های بسیار کوچکی، آرتروسکوپ را وارد زانو کرده و ترمیم‌های لازم را انجام می‌دهد. استفاده از این روش علاوه بر اینکه باعث می‌شود بیمار درد کمتری را پس از جراحی تجربه کند، به زودتر مرخص شدن او از بیمارستان و افزایش سرعت بهبودی او کمک می‌کند.
-
مدت زمان جوش خوردن پارگی رباط صلیبی زانو
به طور معمول جراحی پارگی رباط صلیبی زانو بلافاصله پس از آسیب‌دیدگی انجام نمی‌شود، زیرا انجام سریع این جراحی ممکن است با عوارضی مانند تشکیل چسبندگی داخل مفصلی و محدودیت حرکتی همراه شود. به همین دلیل تنها زمانی که همراه با پارگی این رباط، رباط‌های دیگر نیز دچار پارگی شوند، جراحی در مدت‌زمان کوتاه‌تری پس از آسیب تجویز می‌گردد. در طول مدت زمان قبل از جراحی به بیمار توصیه می‌شود که به یک مرکز فیزیوتراپی مراجعه نماید تا علاوه بر کمک به کاهش تورم زانو، تا حدودی به بازگشت حرکات زانو به حد اولیه خود کمک شود.
مدت زمان بهبودی پس از جراحی در حدود 6 ماه طول می کشد و بیمار پس از گذشت این مدت با اجازه جراح ارتوپد خود مجاز به بازگشت به فعالیت های سابق خود خواهد بود.
علل پارگی رباط صلیبی زانو
رباط صلیبی زانو می‌تواند بر اثر عوامل متعددی ایجاد شود که در ادامه آنها را معرفی می‌کنیم:
- تغییر ناگهانی جهت حرکت پا
- کاهش ناگهانی سرعت هنگام دویدن
- توقف ناگهانی
- فرود آمدن در حالت نامناسب بر روی پا پس از یک پرش
- تصادف و یا برخورد مستقیم زانو با اشیاء سفت
عواملی که خطر پارگی رباط صلیبی پا را افزایش می‌دهند
برخی عوامل خطر ایجاد این عارضه را افزایش می‌دهند که در ادامه آنها را معرفی خواهیم کرد:
-
جنسیت
زنان بیشتر از مردان در معرض آسیب‌دیدگی رباط صلیبی پا قرار دارند. این امر می‌تواند به دلیل تفاوت در آناتومی بدن و قدرت عضلانی و همچنین تأثیرات هورمونی باشد. -
شرکت در برخی فعالیت‌های ورزشی
شرکت در بعضی ورزش‌ها خطر ابتلا به این عارضه را بالا می‌برد که از میان این ورزش‌ها می‌توان فوتبال، ژیمناستیک، بسکتبال و اسکی را نام برد. -
انجام اشتباه تکنیک‌های ورزشی
استفاده از الگوهای حرکتی نادرست هنگام انجام برخی تمرینات ورزشی مانند حرکت اشتباه زانو و جلو بردن بیش از اندازه آن به جلو هنگام انجام اسکات به مرور زمان به رباط صلیبی زانو آسیب وارد می‌کند. -
پوشیدن کفش نامناسب
استفاده از کفش نامناسب و غیراستاندارد می‌تواند باعث وارد شدن فشارهای اضافی به زانو شود که یکی از عوارض آن آسیب دیدن رباط صلیبی زانو میباشد. -
استفاده نادرست از تجهیزات ورزشی
استفاده نکردن از زانو بند و یا تنظیم نکردن صحیح آن هنگام انجام ورزش‌هایی مانند اسکی و یا اسکیت، خطر آسیب‌دیدگی رباط صلیبی زانو را بر اثر افتادن بالا می‌برد.
عوارض پارگی رباط صلیبی زانو
افرادی که آسیب رباط صلیبی زانو را تجربه می‌کنند، حتی در صورتی که عمل جراحی برای بازسازی رباط را انجام دهند، باز هم در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو قرار خواهد گرفت. عوامل دیگری وجود دارند که احتمال بروز آرتروز زانو پس از این آسیب‌دیدگی را افزایش می‌دهند. این عوامل شامل شدت آسیب‌دیدگی، وجود آسیب‌های مرتبط در مفصل زانو و همچنین سطح فعالیت فرد در دوران درمان و بهبودی میباشد.
چگونه می‌توان از آسیب رباط صلیبی زانو پیشگیری کرد؟
ورزش کردن و داشتن برنامه تمرینی مناسب به کاهش خطر آسیب‌دیدگی و پارگی رباط صلیبی زانو کمک می‌کند. پزشک متخصص ارتوپدی، فیزیوتراپیست و همچنین مربی ورزشی حرفه‌ای می‌توانند با انجام ارزیابی‌های لازم، دستورالعمل‌ها و تمرینات مناسب را برای کاهش خطر این آسیب‌دیدگی ارائه دهند. برنامه‌های تمرینی که می‌توانند در کاهش خطر این عارضه نقش داشته باشند عبارتند از:
-
تمرینات ورزشی تقویت عضلات شکم و باسن
تمرینات ورزشی که در تقویت عضلات باسن و شکم مؤثر هستند، باهدف کمک به ورزشکاران در انجام صحیح تکنیک‌های ورزشی از جمله حرکت صحیح زانو و پیشگیری از حرکت دادن آن به سمت جلو حین انجام تمرین اسکات، به افراد ارائه آموزش داده می‌شود. -
تمرینات ورزشی تقویت عضلات پا
تمرینات ورزشی که باهدف تقویت عضلات پا به‌ویژه عضلات همسترینگ انجام می‌شوند به حفظ تعادل و قدرت در عضلات پا کمک کرده که نقش مؤثری در پیشگیری از وارد شدن فشار و آسیب به رباط صلیبی زانو دارند. -
آموزش تکنیک‌های صحیح حرکات ورزشی
آموزش تکنیک‌های صحیح انجام تمرینات ورزشی و همچنین حفظ وضعیت صحیح زانو هنگام پریدن و فرود آمدن از پرش و انجام حرکات چرخشی تا حدود زیادی از آسیب دیدن زانو و رباط‌های آن پیشگیری می‌کند.
سؤالات متداول
-
آیا امکان درمان پارگی رباط صلیبی زانو بدون جراحی وجود دارد؟
در مواردی که بیمار جوان بوده و دچار پارگی رباط متقاطع قدامی زانو می‌شود و در فعالیت‌ها و ورزش‌های پرتحرک فعالیت دارد به درمان جراحی نیاز پیدا می‌کند. در مقابل در صورتی که این آسیب برای فرد مسنی که فعالیت خاصی ندارد، رخ دهد و پایداری کلی زانوی او با مشکل مواجه نشود، ممکن است درمان او بدون انجام عمل جراحی صورت گیرد.
