اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات: علائم + 4 روش درمان

چکیده مطلب

شاید شما نیز فکر می‌کنید که تنها علت قوز کردن کمر و شکل خمیده پیدا کردن آن بر اثر شکل نشستن نامناسب باشد. اما در واقع ابتلا به برخی بیماری‌ها می‌توانند موجب ایجاد درد‏های کمر و خمیده شدن آن شود.
آیا چیزی درباره بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان شنیده‌اید؟ آیا علائم و عوارض این بیماری را می‌شناسید؟ آیا می‌دانید که این بیماری زمانی که پیشرفت کند، می‌تواند منجر به خمیده شدن کمر شود؟
در این مطلب علاوه بر پاسخ سؤالات فوق، تمرینات ورزشی برای کمک به کاهش علائم این بیماری و همچنین پیشگیری از پیشرفت آن را بیان کرده‌ایم.

اسپوندیلیت آنکیلوزان چیست؟

اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing spondylitis) نوعی بیماری التهابی مفاصل می ‏باشد که اغلب باعث التهاب ستون فقرات و مفاصل ساکروایلیاک (مفاصلی که بین استخوان ساکروم و لگن قرار گرفته ‎اند.) می ‎گردد. این بیماری باعث می ‎شود مفاصل ستون فقرات تمایل به جوش خوردن به یکدیگر پیدا کنند که بر اثر آن انعطاف پذیری ستون فقرات کاهش پیدا کند و می‏ تواند منجر به حالت خمیده پیدا کردن آن شود. این بیماری در صورتی که دنده ‎ها را درگیر کند، موجب دشوار شدن تنفس عمیق می ‎شود. اسپوندیلیت آنکیلوزان در مردان بیشتر از زنان اتفاق می ‏افتد. علائم و نشانه‎ های این بیماری معمولا در اوایل بزرگسالی ظاهر می ‎شوند و درمان قطعی برای آن وجود ندارد و تنها با استفاده از برخی درمان ‎ها می توان علائم آن را کاهش داد و از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

علائم اسپوندیلیت آنکیلوزان

بیماران مبتلا به این بیماری ممکن است علائم و نشانه‌هایی مانند درد و سفتی در ناحیه کمر و باسن را به ویژه پس از یک مدت بی‌تحرکی و صبح بعد از بیدار شدن از خواب تجربه کنند. همچنین این افراد ممکن است التهاب چشم، مشکلات تنفسی، گردن درد و احساس خستگی و ضعف شدید داشته باشند. علائم این بیماری می‌توانند با مرور زمان بدتر شوند، بهبود یابند و همچنین در برخی دوره‌ها حملات آن متوقف شده و مجدداً شروع شوند.
این بیماری بیشتر مناطقی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم را درگیر می‌کند:

1. مهره‌های قسمت پایین کمر
2. مفصل بین پایه ستون فقرات و لگن
3. جاهایی در ستون فقرات که تاندون‌ها و رباط‌ها به استخوان می‌چسبند.
4. غضروف بین استخوان جناغ و دنده‌ها
5. مفاصل شانه‌ها و لگن

تشخیص اسپوندیلیت آنکیلوزان

متخصص ارتوپدی برای تشخیص این بیماری اقدامات تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:

1. معاینه فیزیکی

   در معاینه فیزیکی، پزشک معالج ممکن است از بیمار بخواهد که در جهات مختلف خم شود تا دامنه حرکتی ستون فقرات بیمار را مورد بررسی قرار دهد. همچنین ممکن است بر روی نواحی خاصی از لگن فشار وارد کرده و پاها را حرکت دهد تا واکنش بیمار به درد ارزیابی کند. همچنین ممکن است برای بررسی احتمال درگیر شدن دنده‌ها از بیمار خواسته شود که نفس عمیقی بکشد تا ببیند که آیا بیمار در ناحیه قفسه سینه مشکلی دارد یا خیر.

2. تصویربرداری

   انجام تصویربرداری‌های زیر برای انجام بررسی‌ها و تشخیص دقیق‌تر توصیه می‌شود:

   • اشعه ایکس

     تصاویر به دست آمده از اشعه ایکس تغییرات مفاصل و استخوان‌ها را نشان می‌دهند. با این حال علائم قابل مشاهده این بیماری ممکن است در اوایل ابتلا به آن مشهود نباشند.

   • MRI

     MRI از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای ارائه تصاویر دقیق‌تر از استخوان‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌کند. تصاویر ام‌آرآی می‌توانند علائم این بیماری را در اوایل ابتلا به آن نشان دهند.

3. آزمایش خون

   هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد و انجام آزمایش خون برای بررسی وجود التهاب و همچنین وجود ژن HLA-B27 تجویز می‌شود.

روش‌های درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان

پزشک معالج نوع درمان را با در نظر گرفتن موارد متعددی از قبیل سن، سلامت عمومی بیمار و همچنین میزان پیشرفت و شدت این بیماری تعیین می‌کند. اقدامات درمانی با هدف تسکین درد و سفتی ستون فقرات و همچنین جلوگیری و یا به تأخیر انداختن عوارض و تغییر شکل ستون فقرات انجام می‌شوند. درمان این بیماری در مرحله‌ای که بیمار هنوز به آسیب‌های غیر قابل بازگشت دچار نشده است، موفق‌تر خواهد بود. در ادامه روش‌های مختلف درمان این بیماری را بیان کرده‌ایم:

1. فیزیوتراپی

   فیزیوتراپی بخش مهمی از درمان است و می‌تواند مزایای متعددی از تسکین درد گرفته تا بهبود قدرت و انعطاف‌پذیری را به همراه داشته باشد. یک فیزیوتراپیست می‌تواند تمرینات خاصی را متناسب با نیازهای بیمار طراحی کند و برای کمک به حفظ وضعیت بدنی خوب، آنها را او آموزش دهد. این تمرینات می‌توانند شامل تمرینات کششی برای بهبود دامنه حرکتی و همچنین تمرینات تقویتی برای عضلات شکم و پشت باشند. علاوه بر این فیزیوتراپیست وضعیت خواب و راه رفتن مناسب را به بیمار آموزش می‌دهد.

2. دارو درمانی

   داروهایی که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند، موجب کاهش درد، التهاب و سفتی می‌شوند. بیمار باید این داروها را مطابق با دستور پزشک معالج و در دوزهای مشخص شده مصرف نماید تا خطر ابتلا به عوارض آنها کاهش پیدا کند. این داروها عبارتند از:

   • داروهای بلاک کننده فاکتور نکروز دهنده تومور

     اگر NSAIDها مؤثر واقع نشوند، ممکن است شروع مصرف داروهای مسدودکننده فاکتور نکروز دهنده تومور (TNF) یا مهارکننده اینترلوکین را تجویز نماید.

   • داروهای ضد روماتیسمی

     از داروهای ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری که در کاهش التهاب و کنترل این بیماری مؤثر هستند، می‌توان سولفاسالازین را نام برد.

   • داروهای کورتیکواستروئیدی

     مصرف این نوع داروها در کاهش درد و التهاب نقش مؤثری دارد. (مصرف این داروها معمولا برای کوتاه مدت تجویز می‌شود.)

   • داروهای شل‌کننده عضلانی

     مصرف این نوع داروها به تسکین درد شدید و همچنین کاهش گرفتگی و اسپاسم عضلانی کمک می‌کند.

3. تزریق پلاسمای غنی از پلاکت

   یکی از روش‌هایی که برای کنترل علائم این بیماری و تسریع درمان و ترمیم بافت مورد استفاده قرار می‌گیرد، تزریق غلظت مشخصی از فاکتور‎های رشد به بدن بیمار است. فاکتورهای رشد که نوعی سلول ترمیم کننده طبیعی هستند، باعث تحریک رشد مجدد بافت و همچنین بهبود گردش خون در اطراف محل آسیب‌دیده می‌شود.
   تزریق پی آر پی یا همان پلاسمای غنی از پلاکت زمانی که بیماری در مراحل اولیه خود می‌باشد و مفاصل هنوز دچار آسیب‌های غیر قابل بازگشت مانند همجوشی مهره‌های ستون فقرات نشده است، می‌تواند اثر بخش باشد و درد و التهاب را کاهش دهد و همچنین به بازسازی بافت نرم کمک کند.

4. عمل جراحی

   اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند نیاز به انجام جراحی پیدا نمی‌کنند. اما در مواردی که بیماری پیشرفت کند و بیمار درد شدیدی را تجربه کند و یا آسیب مفصل ران به حدی رسیده باشد که نیاز به تعویض داشته باشد، ممکن است جراحی ارتوپدی پیشنهاد شود. این جراحی بسته به نیاز بیمار و نوع مشکل او می‌تواند شامل تعویض مفصل، قرار دادن میله در ستون فقرات و یا برداشتن بخش‌های سفت و ضخیم شده استخوان باشد.

تمرینات ورزشی برای بهبود اسپوندیلیت آنکیلوزان

انجام منظم تمرینات ورزشی زیر می‌تواند تا حدود زیادی به بهبود علائم این بیماری و کنترل آن کمک کند. توجه کنید که بهتر است پیش از انجام این حرکات با پزشک معالج و یا فیزیوتراپیست خود مشورت نمایید از مناسب بودن آنها با شرایط خود مطمئن شوید. بهترین تمرینات ورزشی برای کمک به بهبود این بیماری عبارتند از:

1. کشش ستون فقرات

   

   این بیماری می‌تواند موجب کوتاه شدن ستون فقرات و همچنین عضلات پشت شود. انجام این تمرین به افزایش کشش و بهبود درد و کاهش میزان حالت گرد شدگی کمر کمک می‌کند.
   • بر روی شکم دراز بکشید و پاهای خود را صاف کنید.
   • به آرامی قفسه سینه خود را از زمین جدا کنید و بر روی آرنج و ساعد خود قرار بگیرید و به سمت روبروی خود نگاه کنید.
   • برای 10 تا 20 ثانیه در این حالت بمانید.
   • تکرار این تمرین روزی یک بار و برای 3 تا 5 بار پیشنهاد می‌شود.

2. تکیه به دیوار ایستاده

   

   ورزش دادن عضلاتی که اسپوندیلیت آنکیلوزان روی آنها تأثیر می‌گذارد مانند عضلات پشت، شانه‌ها، گردن، باسن و ران می‌تواند به راحت‌تر حرکت کردن بیمار کمک کند.
   • از دیوار فاصله بگیرید و پشت به آن بایستید و پاهای خود را به‌اندازه عرض شانه باز کنید.
   • به‌آرامی پشت خود را تا جایی که ران‌هایتان موازی با سطح زمین قرار بگیرند، به سمت پایین دیوار پایین بیاورید. (مانند حالتی که بر روی یک صندلی نشسته باشید.)
   • به مدت 5 تا 10 ثانیه این حالت را نگه دارید.
   • پس از مدتی که این تمرین را انجام دادید و بدنتان قوی‌تر شد، می‌توانید این حالت را برای مدت زمان طولانی‌تری نگه دارید.
   • تکرار این تمرین 3 تا 5 بار پیشنهاد می‌شود.
   • بهتر است 3 تا 5 روز در هفته این حرکت را انجام دهید.

3. پلانک

   

   داشتن عضلات قوی شکم، پشت و کمر به حفظ وضعیت صحیح بدن در حالات مختلف کمک می‌کند. انجام این تمرین در تقویت این عضلات مؤثر است.
   • بر روی یک تشک زانو بزنید و آرنج و ساعد خود را بر روی آن قرار دهید.
   • سپس پاهای خود را صاف کنید و بر روی پنجه آنها قرار بگیرید.
   • عضلات شکم و باسن خود را منقبض کنید تا بدنتان در یک خط راست قرار بگیرد.
   • سر خود را همراستای گردن و ستون فقرات خود قرار دهید و آن را پایین یا بالا نبرید.
   • به مدت 5 ثانیه در این حالت بمانید.
   • انجام این تمرین 3 تا 5 بار در هفته پیشنهاد می‌شود.

4. کشش عضلات باسن

   

   • پشتی صندلی یا نرده را بگیرید.
   • پشت خود را صاف نگه دارید و زانوهای خود را کمی خم کنید.
   • به‌آرامی یکی از پاها را به سمت بیرون حرکت دهید تا مقداری از زمین فاصله بگیرد.
   • مجدداً پای خود را به حالت اولیه برگردانید.
   • این تمرین را برای پای مخالف نیز انجام دهید.
   • بدن خود را در حالت مناسب نگه دارید و از خم کردن کمر خود خودداری کنید.
   • این تمرین را برای هر پا 10 تا 15 بار تکرار کنید.
   • انجام این حرکت 3 تا 5 بار در هفته پیشنهاد می‌شود.

5. کشش عضلات گردن

   

   بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان می‌تواند موجب متمایل شدن بدن به سمت جلو شود که این اتفاق باعث سفت شدن گردن و ایجاد سر درد می‌شود. انجام این تمرین به تقویت گردن، رفع گرفتگی عضلانی و همچنین صاف شدن بدن کمک می‌کند. در صورتی که هنگام انجام آن درد و ناراحتی را احساس کردید، یک حوله کوچک را تا کرده و آن را زیر گردن خود قرار دهید.
   • به پشت دراز بکشید.
   • بدون اینکه سر خود را از روی زمین بلند کنید، چانه خود را کمی به سمت قفسه سینه حرکت دهید.
   • این حالت را برای 5 تا 10 ثانیه نگه دارید.
   • تکرار این تمرین برای 3 تا 5 بار
   • انجام این کشش دو بار در روز پیشنهاد می‌شود.

6. چرخش شانه‌ها

   

   • در حالت نشسته و یا ایستاده قرار بگیرید و ستون فقرات خود را تا جایی که ممکن است صاف کنید.
   • به‌آرامی شانه‌هایتان را به سمت بالا و تا جای ممکن نزدیک گوش‌هایتان بالا ببرید.
   • سپس شانه‌هایتان را به سمت عقب و پایین حرکت دهید به طوری که احساس کنید که تیغه‌های شانه خود را در یک حرکت چرخشی، حرکت می‌دهید.
   • سپس مجدداً شانه‌های خود را به سمت بالا و نزدیک گوش‌های خود بالا ببرید.
   • این تمرین را 5 تا 10 بار تکرار کنید.
   • تکرار روزانه این تمرین پیشنهاد می‌شود.

7. کشش عضلات پشت ران و باسن

   

   انجام این تمرین به افزایش طول و کشش ماهیچه‌های پشت ران و باسن کمک می‌کند.
   • یک قدم بزرگ به سمت جلو بردارید.
   • زانوی پای عقب خود را به سمت پایین ببرید و آن را بر روی زمین قرار دهید.
   • کمر خود را صاف نگه دارید و دقت کنید که از قسمت لگن به سمت جلو خم نشوید.
   • کشش ایجاد شده را در پشت ران و باسن خود احساس خواهید کرد.
   • برای ایجاد کشش عمیق‌تر و بیشتر می‌توانید لگن خود را بیشتر به سمت جلو بکشید.
   • این حالت را برای 20 تا 30 ثانیه نگه دارید.
   • تمرین را برای پای مخالف نیز انجام دهید.
   • انجام روزانه این کشش پیشنهاد می‌شود.

8. کشش قفسه سینه

   

   • روبروی گوشه دیواری بایستید.
   • دستان خود را تا ارتفاع شانه بالا ببرید و کف آنها را بر روی دیوار قرار دهید.
   • قفسه سینه خود را به‌آرامی به سمت گوشه دیوار حرکت دهید.
   • هنگام انجام این تمرین تیغه‌های شانه‌ها به سمت یکدیگر حرکت کرده و کشش را در قفسه سینه خود احساس خواهید کرد.
   • این حالت را برای 20 تا 30 ثانیه نگه دارید.

9. پیاده روی و شنا

   

   ورزش کردن در کاهش درد و التهاب نقش مؤثری دارد. با انجام ورزش‌هایی مانند پیاده روی و شنا می ‏توانید به کاهش علائم این بیماری کمک کند.

10.  تنفس عمیق

    

    بسیاری از افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، ممکن است در حین تنفس عمیق در باز کردن کامل دنده‌ها و قفسه سینه خود مشکل دارند. انجام تمرینات تنفس عمیق می‌توانید تا حدودی از این مشکل جلوگیری کند. سعی کنید روزانه 3 تا 4 نفس عمیق بکشید. در حین انجام عمل دم بر کشیدن هوا به عمق قفسه سینه تمرکز کنید. سپس به‌آرامی نفس خود را بیرون دهید.

تغییر شیوه زندگی و تأثیر آن بر کنترل اسپوندیلیت آنکیلوزان

در کنار درمان‌هایی که پیش‌تر به آنها اشاره کردیم، توجه به موارد زیر می‌تواند به بهبود علائم این بیماری و کنترل آن کمک کند:

1. ورزش کردن

   ورزش می‌تواند به کاهش درد، حفظ انعطاف پذیری و بهبود وضعیت بدن کمک کند.

2. سیگار نکشیدن

   همانطور که می‌دانیم مصرف سیگار سلامت افراد را به خطر می‌اندازد و این امر در افرادی که به این بیماری دچار هستند، می‌تواند خطرات بیشتری را به همراه داشته باشد. از آن جایی که بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان ممکن است به مشکلات ریه و اختلال در تنفس دچار شوند، مصرف دخانیاتی مانند سیگار می‌تواند موجب وخیم‌تر شدن مشکل آنها شود.

3. حفظ وضعیت بدنی خوب

   حفظ وضعیت بدنی در حالت درست هنگام خوابیدن، نشستن، ایستادن و یا راه رفتن می‌تواند از ابتلا به برخی از مشکلات مرتبط با این بیماری پیشگیری کند. بیمار می‌تواند آموزش‌های مربوط به نحوه صحیح قرارگیری بدن در موقعیت‌های مناسب را از پزشک معالج و یا فیزیوتراپیست خود دریافت نماید.

4. کنترل استرس

   کنترل و کاهش سطح استرس با انجام فعالیت‌هایی مانند یوگا، مدیتیشن و همچنین ماساژ می‌تواند به کاهش علائم این بیماری کمک کند.

5. حفظ وزن ایده‌آل بدن

   در صورتی که اضافه وزن دارید، سعی کنید وزن خود را کاهش دهید. داشتن وزن مناسب از وارد شدن فشارهای اضافی به مفاصل که می‌تواند درد آنها را افزایش دهد، پیشگیری می‌کند.

6. استفاده از پدهای سرد و گرم

   قرار دادن کمپرس گرم بر روی عضلات و مفاصل دردناک به کاهش درد و التهاب آنها کمک می‎کند. علاوه بر این می‌توانید برای کاهش التهاب از کمپرس‌های سرد استفاده کنید.

عوامل مؤثر در ابتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان

علت اصلی ابتلا به این بیماری نانشناخته است، با این حال گفته می‌شود که ژنتیک نقش مؤثری در ابتلا به آن دارد. اغلب افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، دارای ژنی با نام HLA-B27 می‌باشند. لازم به ذکر است که همه افرادی که این ژن را دارند به آن مبتلا نمی‌شوند. برخی دانشمندان معتقدند که بعضی محرک‌های محیطی مانند عفونت‌های باکتریایی به همراه ژن‌های دیگر می‌توانند موجب فعال شدن ژن HLA-B27 شوند. تاکنون بیش از 60 ژن شناسایی شده‌اند که از نظر محققان با این بیماری مرتبط هستند.
از جمله عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به این بیمار را افزایش دهند، عبارتند از:

1. جنسیت

   مردان بیشتر از زنان به این بیماری دچار می‌شوند. زنان در مقایسه با مردان به نوع خفیف‌تری از این بیماری دچار می‌شوند.

2. سن

   این بیماری اغلب در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. حدود 80 درصد موارد قبل از 30 سالگی و 95 درصد تا سن 45 سالگی افراد را درگیر می‌کند.

عوارض اسپوندیلیت آنکیلوزان

این بیماری می‌تواند باعث ایجاد درد و التهاب در سراسر بدن شود. در ادامه به برخی از عوارض ناشی از آن اشاره می‌کنیم:

1. شکستگی‌های فشاری مهره‌های ستون فقرات

   در مراحل اولیه این بیمار، استخوان‌های برخی افراد ممکن است ضعیف شوند. در موارد نادری ممکن است بیمار به شکستگی‌های فشاری در مهره‌های ستون فقرات خود دچار شود. مهره‌هایی که دچار آسیب‌دیدگی شده‌اند، می‌توانند گروهی در اعصاب را که در انتهای نخاع قرار دارند و دم اسبی نامیده می‎شوند، تحت فشار قرار دهند و یا موجب تحریک آنها گردند و به این ترتیب به آنها آسیب وارد کنند و باعث ایجاد مشکلاتی در فعالیت بخش‌هایی که به این اعصاب مرتبط هستند، شوند. این مشکلات می‌توانند شامل اختلال در کنترل روده و مثانه، مشکلات جنسی و یا از دست دادن رفلکس‌ها باشند.

2. التهاب چشم (یووئیت)

   می‌توان گفت که در حدود 40% از افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند به عارضه التهاب چشم که دردناک است و می‌تواند دید بیمار را تار و به نور روشن حساس کند، دچار می‌گردند. در افرادی که یووئیت دارند، پزشک معالج ممکن است علائم مرتبط به اسپوندیلیت آنکیلوزان را بررسی کند، حتی اگر بیمار همراه با یووئیت علائم دیگری نداشته باشد.

3. مشکلات قلبی

   در برخی موارد نادر این بیماری می‌تواند آئورت را که بزرگ‌ترین شریان بدن می‏باشد، تحت تأثیر قرار دهد و موجب التهاب و تورم آن شود. این اتفاق باعث ایجاد تغییراتی در شکل دریچه آئورت قلب و مشکل در عملکرد و پمپاژ خون توسط آن خواهد شد، در نتیجه بیمار احساس خستگی و تنگی نفس پیدا خواهد کرد.

سؤالات متداول

1. اسپوندیلیت آنکیلوزان چگونه باعث جوش خوردن مهره‌های کمر به یکدیگر می‌شود؟

   در موارد شدید این بیماری، بدن با هدف تلاش برای بهبود خود، استخوان‌های جدیدی را تشکیل می‌دهد که این استخوان‌ها به‌تدریج شکاف بین مهره‌ها را پر می‌کند و در نهایت منجر به چسبیدن بخش‏هایی از مهره‌ها به یکدیگر و سفت و غیر قابل انعطاف شدن ستون فقرات می‌شود. علاوه بر این فیوژن ایجاد شده موجب سفت شدن قفسه سینه و محدود شدن ظرفیت عملکرد ریه می‌گردد.